راهنمای استفاده از فونت ایران نستعلیق

فونت ایران نستعلیق 2 نسخه ارتقا یافته ایران نستعلیق 1 است که برای کاربردی‌تر کردن و افزایش قابلیت‌های آن امکان ایجاد کشیدگی در آن فراهم شده، و برخی اشکالات عدم انطباق با یونی‌کد در آن برطرف شده و همچنین اصلاح حروف در آن صورت گرفته است.کشیدگی در رسم الخط فارسی دارای قواعد خاصی است که متاسفانه در ویرایشگرها این قاعده‌ها رعایت نشده‌اند.  کشیدگی‌ای که برنامه‌های فعلی بر روی متن‌ها اعمال می‌کنند (مانند کشیدگی خودکار در Word و InDesign) اغلب نادرست و نازیبا هستند و لازم است ترتیبی اندیشید که این کاستی برطرف گردد.

در فونت ایران نستعلیق سعی شده قواعد کشیدگی درست رعایت گردد و تا حد امکان از کشیدگی‌های نادرست کلمات جلوگیری شود. البته لازم به ذکر است که در ساخت فونت های رایانه ای بسیاری از قواعدی که در ساخت فونت بکار برده شده برای اولین بار اجرا شده است و اصولا قواعد و ساختار از پیش تعریف شده‌ای در فونت یونی‌کد وجود نداشته تا بر اساس آن عمل شود که بدان اشاره خواهد شد.همه سعی دست‌اندرکاران پروژه این بوده است که ویرایش دوم فونت نستعلیق تمامی قواعد کشیدگی را در فونت نستعلیق اجرا نماید هرچند با توجه به گستردگی و تنوع در این قواعد قطعا کامل‌تر کردن آن در آینده لازم است.جهت استفاده مطلوب از این فونت به این نکات توجه فرمایید:

-         با اصول و قواعد کشیدگی خط نستعلیق آشنا شده و بر اساس آن عمل نمایید.

-         همه ادیتورها قابلیت استفاده از فونت ایران نستعلیق را ندارند و یا تنظیمات خاصی نیاز دارند تا امکان استفاده از این فونت را داشته باشند. به توضیحاتی که در ادامه خواهد آمد توجه نمایید.

-         قابلیت ها و محدودیت‌های فونت نستعلیق را بشناسید و بر اساس آن عمل نمایید.

-         از آخرین نگارش فونت IranNastaliq که بر روی سایت شورای‌عالی اطلاع‌رسانی می‌باشد استفاده نمایید و به این موضوع دقت نمایید که امکان دارد متن شما با بروزرسانی فونت جابجا شود (چون شکل کاراکترها و فضای بین حروف فونت تغییر می‌کند) پس در صورتی که بخواهید متنی را بر روی دو کامپیوتر متفاوت استفاده نمایید لازم است ابندا از این موضوع که درهر دو سیستم از یک ویرایش فونت استفاده می‌شود مطمئن شوید.

نکته مهم: در صورتی که جهت گرفتن خروجی چاپی متنی را به لیتوگرافی می فرستید باید دقت نمایید که حتما از یک ویرایش واحد فونت استفاده نمایید و یا اینکه متن را به صورت پی.دی.اف به لیتوگرافی تحویل دهید تا مطمئن باشید هیچ تغییری نمی‌کند.

کشیدگی در نستعلیق[1][1]

انواع کشیدگی

کشیدگی ها به چهار دسته کلی: کشیده‌های حقیقی، کشیده‌های مجازی، کشیده‌های منفرد، کشیده‌های متصل تقسیم شده‌اند که شرح آن در ذیل آمده است.

کشیده های حقیقی: حروفی هستند که به تنهایی و هم در اتصال به حروف دیگر کشیده نوشته می‌شوند این حروف عبارتند از:

ــب     ــپ  ــت    ـــث   ـس  ـس    فـــک   ـــگ   ـی

این کشیده‌ها می‌توانند منفرد یا متصل باشند:

سـیحسـناـی   ــس    ملکــــر    بــــت

حروف «ب»، «پ»، «ت»، «ث» هنگامی کشیده حقیقی محسوب می‌شود که یا به صورت منفرد نوشته شوند، یا حروف آخر کلمه باشند مانند:

لـــب     ــــت     ســــت

حروف«ب، پ، ت، ث، ن، ی»چنانچه در وسط کلمه قرار گیرند، کشیده مجازی محسوب می گردد:

بیــنا   ببــین      متــاع     رحیـــم

حرف «ف» به صورت منفرد و یا در انتهای کلمه کشیده حقیقی است:

دــــف     حیــــف   زلـــف

و در اول و وسط کلمه کشیده مجازی محسوب می‌گردد:

فــریاد           غافـل            خفــتی

حروف «ک و گ» در اول و وسط کلمه کشیده نمی‌شوند این حروف هم در انتهای کلمه و هم به صورت منفرد، کشیدۀ حقیقی هستند:

کشیدگی نادرست: مکـر

کشیدگی صحیح:   درــــک    کلـــک    جنـــگ     ارــــگ

حرف «ی» برگردان، هم به تنهایی و هم در اتصال به حروف دیگر کشیده حقیقی محسوب می‌شود:

فـیکمـیمعـی   حروفی که خود به تنهایی کشیده نمی‌شوند ولی برای زیبا شدن کلمه و یا بنا به ضرورت کشیده می شوند.این حروف عبارتند از:«ج، چ، ح، خ، ص، ض، ط، ظ، ع، غ، ق، م، ه» جزء دسته کشیده‌های مجازی محسوب می‌شوند:

مجـمر           چــرا                سخــا               محــیط      صــبر           فضـا      فطـر     مظـاهر     معبـر        ساغـر      مقـیم       تمـام     هــر           بهتــر

 محدودیت‌های کشیدگی

کشیدگی های متروک:

کشیده های متصل به «و» و قاف آخر معمول‌ترین کشیده های متروک هستند:

عشـق(کلمه خاص است و کشیده می‌شود)       شـود        شفا      

و بعضی از کشیده‌های متصل به آخر نیز متروک شده‌اند:

وطـن         فـن           آهـن                ناخـن

 کشیده های نادرست:

1.   حروف «ک» و «گ» و «ل» در هیچ کلمه‌ای کشیده نمی‌شوند:

کشیدگی نادرست: یکـتا              نگـین              کلـید            

2.   حروف «ب»، «پ»، «ت»، «ث»، «م»، «ن»، «ی» در اول کشیده نمی‌شوند:

بـا    تـر           بـلا    مـرا          میـنررمیـد

3.   هنگامی که این حروف در آخر کلمه قرار گیرد نباید هیچ کشیدگی قبل از آنها وجود داشته باشد: ب، پ، ت، ث،ج، چ، خ، ص، ض، ط، ظ، ف، ک، گ،ی

شــب         سـخفیضخـطاشــکسـی

4.   کشیده متصل به واو و یا قاف آخر که یا متروک و یا نادرست هستند:

جـو    صـو            فـو           مـو           حقنطـق

5.   هنگامی که حروف: «ع»، «غ»، «ط»، «ف» و «ق» در وسط کلمه قرار گیرد در صورتی می‌توان قبل از آنها کشیدگی قرارداد که حرکت بعدی به طرف پایین باشند مانند: سفر، شعر، ولی چنانچه حرف بعد از (ع،غ،ف،ق) به طرف بالا مایل باشد(مثل: قفا، فقدان)، حرف قبل آنها را نمی‌توان کشید

کشیدگی نادرست: قـفافـقدشـعار

کشیدگی صحیح:قفـا      فقـدا    نشعـار  سـفر     شـعر      تیـغ

6.   حرف «ی» در اتصال به «ن» آخر کشیده نمی شود

کشیدگی نادرست:کیـن     همیـن

7.   دو حرف چسبیده به هم نمی توانند کشیده شوند مگر اینکه بین آن ها یک حرف دیگر قرار گیرد. در آن صورت نیز بهتر است هر دو حرف کشیدۀ کامل نباشند.

اســت     شـش           کشـیده

از چه ویرایشگری می توان استفاده نمود و چه تنظیماتی را باید رعایت کرد

تمامی برنامه‌هایی که از استاندارد یونی‌کد  پشتیبانی می‌کنند و مشخصا در آن می‌توان فارسی تایپ کرد می‌توانند از فونت ایران نستعلیق استفاده نمایند اما یکی از ویژگی‌های فونت نستعلیق این است که ارتفاع قرارگیری حروف از خط مبنا (خط کرسی)  ثابت نیست و این مورد (اصلاحا Contextual Alternate) یکی از قابلیت‌های فونت یونی‌کد است که باعث این نوع عملکرد می‌شود و بعضی از ویرایشگرها از این ویژگی پشتیبانی نمی‌کنند و متن نمایش داده شده با این فونت را بر روی خط کرسی می‌نشانند که در نتیجه نمایش نادرستی از متن خواهد داد.فونت ایران نستعلیق در برنامه‌هایی مانند Word و Notepad ویندوز (به طور پیش فرض) بدرستی نمایش داده می‌شود. در برنامه‌هایAdobe نسخه ME شما باید در قسمت OpenType گزینه Contextual Alternate را فعال نمایید.

در برنامه CorelDraw از فونت ایران نستعلیق نمی‌توانید استفاده کنید زیرا این برنامه تا ویرایش X5 از این قابلیت یونی‌کد که حروف غیر هم سطح را بکار گیرد نمی‌تواند استفاده نماید.این نکات را در نظر داشته باشید:

-         به Justify پاراگراف دقت کنید و در استفاده از امکاناتی که پاراگراف‌ها را کشیده‌تر از حد معمول می‌کنند استفاده نکنید بلکه پاراگراف را با space بکشید تا نمایش فونت نستعلیق درست باشد.

-         شما می‌توانید در برنامه‌ای مانند Illustrator با نستعلیق تایپ کنید و آن را به CorelDraw منتقل نمایید.

-         در ویرایشگرهای مختلف گاهی فونت نستعلیق متفاوت نمایش داده می‌شود. لازم است بدانید که ویرایشگر مبنا Notepad ویندوز است و در صورتی که بخواهید شکل درست ترکیبات نستعلیق را ببینید در این برنامه تایپ کنید.

 قابلیت‌های فونت نستعلیق

چگونه یک حرف را بکشیم: برای کشیدن هر حرف شما می‌توانید بعد از حرف، کلید کشیدگی را بزنید پیش فرض آن در ویندوز فارسی SHIFT + J  است. برای کشیدن حروف تنها (مانند ب) تنها لازم است قبل از حرف، کلید کشیدگی را بزنید تا عمل کشیدگی صورت گیرد.

نکته: زدن چند بار کشیدگی طول‌های متفاوتی از حروف را خواهد داشت که در اصلاح نستعلیق به 3 نقطه و 4 نقطه و 5  نقطه و 7 نقطه معروف است (منظور طول حرف بر اساس نقطه است) زدن بیش از چهار بار کشیدگی نمایش نادرستی از حروف را در پی خواهد داشت پس لازم است به تعداد کافی از علامت کشیده استفاده نمایید.

در این فونت این امکان در نظر گرفته شده است که در بعضی از ترکیباتی که کشیدگی در آنها اشتباه است بعد از زدن یک کلید کشیدگی هیچ تغییری در ترکیب حروف ایجاد نمی‌شود ولی با چند بار زدن کلید کشیدگی نمایش نادرستی از ترکیب حروف ایجاد می‌شود که دلیل آن این است محل اتصال حروف از این جهت که بر روی خط کرسی قرار ندارند غلط به نمایش در می‌آید.

مثال: مـو       مــو      -     بـو        بــو 

حاصل استفاده از حرف zwj در این فونت مانند دیگر فونتهای یونی‌کد نمایش غیر لیگاتوری (بدون اعمال توابع ترکیبی حروف)  حروف است است. مانند:‌

لا                     ß            ل‍ا

لم                   ß            ل‍ م  

---